MADDİ KÜLTÜR
KIZILDERİLİ BALTASI
Geleneksel,İrokuaların baltalarının ağız kısmı çakmaktaşından yapılırdı.Fakat İrokua halkına metalin gelişi ile birlikte, baltalar daha fazla etkili ve ölümcül hale geldi.Sömürge döneminde,baltalara tütün içmek için boru eklendi.
KUTSAL BONCUKLAR
Doğu sahillerinde bulunan deniz kabuklarından yapılmışlardır,kutsal boncuklar doğu ormanlarının yerli halkları arasında kullanılırdı.Haudenosaunee’ler arasında, Quahog deniz kabuklarından yapılan kutsal boncuklar silindirik boncuk biçiminde işlenirdi ve kemer ve yay yapmak için kullanılırdı,bu araç gereçler muhtemel olarak antlaşmaları ve kanunları anmak ve diğer önemli olaylara ek olarakda liderlik meşruluğunun sembolü olarak kullanılan törensel araç gereçlerdi.
SAVAŞ İLANI
Bir İrokua köyü savaş yolu üzerinde olduğunda,onlar bazen savaşa hazırlanan köyde savaşçıların büyük bir odun direğe vurması aracılığıyla bir ayin yaparlardı.
SAVAŞ SOPASI
Savaş sopası, İrokualar’ın geleneksel silahıdır.Uzun odundan sapın üzerine,meşe ağaçının budak yerinden oyulmuş bir büyük topdan oluşur ve düşmanlara karşı keskin olmayan bir sopa olarak kullanılır.
UZUN EVLER
Avrupa ile temasın olmadığı zamanlarda ve 1800’li yılların başlarına kadar,uzun evler başlangıçta İrokualar’ın yaşadıkları evlerdi.Uzunlukları 40 ila 200 feet arasındaydı,uzun evler belirli anasoylu klan ailelerinin sahip olduğu aile numaralı dikdörtgen biçimli yapılardı.İçdeki duvarlar boyunca, merkezdeki uzun bir avlu ile her bir çekirdek aile için ayrılmış bölümler yapının sonunda yer alan iki giriş ile bağlantılıydı.Bitişik konumdaki iki aile bir ateş ocağını gelirleri oranında paylaşırlardı.
Arabulucu, İrokualar için barış ve güç konusunda iyi haberler getirdiğinde,O Kızılderili Konfederasyonu’nun siyasi ve manevi birliğinin simgesi olarak Uzunev konseptini kullandı.Kaianere’kó:wa,Büyük Barış Kanunu, ile sembolik uzunevlerin çatısı altında korunan Beş Millet’in her biri için özel coğrafik ev sahipliği rolleri tanımlandı.
Mohawk’lılar Doğu Kapısı’nın koruyucuları olarak hizmet ederken,Seneca’lılar Batı Kapısı’nın koruyucuları ve merkezde olan Onondaga’lılar Ateş koruyucularıydı,tüm ittifaklık işleri bitirilmişti.Her millet kendi iç hükümetlerini sembolize eden bir ateşe sahipti, Şeflerin Büyük Konseyi’nde alınan her kararla birlikte genişlemeye devam eden Antlaşma Kanunlarını kirişler sembolize ediyordu.
SOSYOPOLİTİK ORGANİZASYON
CAYUGA HALKI
“Bataklığın İnsanları” anlamına gelen Cayuga halkı Haudenosaunee Konfederasyonu’nun üyelerinden biridir. Cayuga ve Oneida halkları Haudenosaunee Büyük Konseyi’nin Genç Kardeşleri olarak kabul edilir.
HAUDENOSAUNEE BÜYÜK KONSEYİ ŞEFLERİ
Haudenosaunee Büyük Konseyi’nin şefleri Haudenosaunee Konfederasyonu’nun merkezi yönetim otoriteleridir. Haudenosaunee Büyük Konseyi her biri orjinal Beş Halk’ı temsil eden toplam 50 şeften oluşur. Konseye katılan 50 şeften her birine Birliğin orjinal kurucularnın adları verilmiştir.
Haudenosaunee büyük Konseyi’nin oylamaları sonucunda, liderlik üç partiye verilmiştir. İlk parti Seneca ve Mohawk şeflerinden oluşuyordu. İkinci parti, (Tuscarora şeflerini de dahil olmak üzere) Oneida ve Cayuga şeflerinden meydana gelmişti. Üçüncü parti ise Ateştutucular olarak bilien Onondaga şeflerinden oluşuyordu. br>
Konseyin yöneticileri olarak Seneca ve Mohawk şefleri mevcut sorunu (Tuscarora şefleri de dahil olmak üzere) Oneida ve Cayuga şeflerine sunarlar. Aralarında geçen fikir alışverişinden sonra Oneida ve Cayuga şefleri bir çözüm yolu üreterek bunu değerlendirmeleri için Seneca ve Mohawk şeflerine gönderirler.
Daha sonra bu iki parti bir fikir birliğine varana dek sorun üzerine enine boyuna tartışırlar. Seneca/Mohawk ve Oneida/Cayuga şefleri ortak bir karara vardıklarında bunu Onondaga şeflerine sunarlar, onlar ise bu öneriyi kabul eder ya da karşı öneri için teklifte bulunurlar.
HAUDENOSAUNEE EKONOMİSİ – ÜÇ KIZ KARDEŞLER
Haudenosaunee Konfederasyonu’nun başlıca ekonomisi tarıma, yani Haudenosaunee tarafından üç kız kardeşler olarak adlandırılan mısır, fasulye ve kabağın ekip biçilmesine dayalıydı. Erkekler ekonomiye avcılık ve balıkcılıkla katkı sağlarken, toplumun ekonomisi tarlaları ekip biçen kadınlardan soruluyordu.
Uygun mevsimlerde bazı bitki ve yiyecekleri onurlandırmak amacıyla şükrangünü seramonisleri düzenledikleri için, Haudenosaunee ekonomisinde rakamlar belirgin bir hal alıyordu.
George Washington, Amerikan Devrimi esnasında Haudenosaunee Konfederasyonu’nu etkisiz kılabilmek için General Sullivan’a tüm Haudenosaunee köylerini ve özellikle de mısır tarlalarını yok etmesini emretti – bundan dolayı Washington (ve yerine gelecek olan başkanlar) Ranatakáriias (Şehir Yıkıcı) adını aldı.
HAUDENOSAUNEE KLAN SİSTEMİ
Kanien’kehá:ka kimliği anne soyundan geçen, anasoylu bir halktır. Bu büyük aile bir klan olarak adlandırılır. Kanien’kehá:ka üç klana sahiptir – Kaplumbağa Klanı, Kurt Klanı ve Ayı Klanı. Aile isimleri ve klanlar anneden çocuğuna geçer.
Her bir klan üyesi hangi Haudenosaunee halkından olursa olsun akraba olarak nitelendirilir. Örneğin, Kanien’kehá:ka halkından bir Kurt Klanı üyesi ile Seneca Halkından bir Kurt Klanı üyesi akraba olarak kabul edilir. Aynı şekilde, Kanien’kehá:ka halkı erkek ve kadınları eksogami uygularlar, yani kendi anasoylu klan ailelerinin dışındakilerler evlenirler.
Klanlar Kanien’kehá:ka toplumunda bazı özel sosyal, manevi ve siyasi rollere sahiptirler ve geleneksel Kanien’kehá:ka yönetiminin önemli destekçileridirler. Kanien’kehá:ka klanlarındaki tüm liderlik üyeleri eşit güce sahiptir ve herkes tarafından sorgulanabilir. Bir kadın lider, Iakoiá:ner ya da Kabile Reisi olarak adlandırılır, güçlü bir liderlik rolüne sahiptir ve klanını siyasi olarak temsil edecek olan Roiá:ner ya da Şef seçme otoritesini elinde bulundurur. Dahası, Şef’i görevden alma ve yerine başka bir aday tayin etme yetkisine sahiptir. Adayların hayatları boyunca yaptıklarını gözden geçirerek klanı temsil edecek doğru kişinin kim olduğuna karar verir. Kabile Reisleri dürüst, güvenilir, anlayışlı ve Kaianere’kó:wa – Büyük Barış Kanunu bilgisine sahip adamları seçerler.
Haudenosaunee halkları içinde sekiz klan vardır: Kaplumbağa, Kurt, Kunduz, Şahin, Yılanbalığı, Geyik, Ayı ve Çulluk klanları. Kanien’kehá:ka ise üç klana sahiptir: Kaplumbağa, Kurt ve Ayı.
HAUDENOSAUNEE – UZUN EVİN İNSANLARI
Yaklaşık 1000 yıl önce şimdi merkezi New York, güney Ontairo ve güney Quebec ve batı Vermont olarak bilinen bölgede çok uzun ve kanlı bir savaş yaşandı ve bu savaş bölgede yaşayan beş yerel halkın yok olmasına sebep oldu. Batıda Seneca ve Cayuga halkı vardı. Doğuda ise Kanien’kehá:ka ve Oneida halkı yaşıyordu. Bu bölgenin merkezinde ise Onondaga halkı bulunuyordu.
Savaşın ortalarına doğru Barışçı olarak bilinen bir haberci geldi; barışı, doğruluğu göstererek onları bir araya getirdi ve bu kanlı savaşa bir son verdi. Bu birlik ya da ittifak bir batı Irokua ismi olan ve genelde Uzun Evin İnsanları olarak tercüme edilen Haudenosaunee olarak adlandırıldı. Kanien’kehá:ka ismi ise “geniş evler inşa ediyorlar” anlamına gelen Rotinonhsón:ni demek. 1722’de Tuscarora Halkı da Haudenosaunee’e katıldı ve konfederasyonun altıncı halkı oldu.
Haudenosaunee Konfederasyonu’nun dayanağı ise Kaianere’kó:wa – Büyük Barış Yasası. Bu antik öğreti, özenli ve etkili bir demokratik yönetim, sosyal ve ekonomik istikrar ve kişisel ve toplumsal barışı elde etmede ahlaki bir eşitlik sağlıyor.
Haudenosaunee Konfederasyonu kompleks uzlaşma oluşturma metoduyla karar alan 50 şef tarafından yönetilen bir anayasal demokrasidir.
Koloniler zamanında, Haudenosaunee Konfederasyonu Kuzey Amerika’nın Doğu Woodlans kısmında yaygın siyasal ve askeri etkiye sahip oldu.
IAKOTIIÁ:NER – KABİLE REİSLERİ
Iakotiiá:ner (çoğul), Iakoiá:ner (tekil) genelde Kabile Reisleri olarak tercüme edilir. Kabile Reisi, kabileye liderlik eden bir kadındır. Sosyal ve manevi görevlerinin yanı sıra, bir Kabile Reisi’nin siyasi görevi, kabilesini temsil etmesi için bir Şef seçmektir. Potansiyel adayları izlemeye çocukluklarından başlar, bu liderlik pozisyonu için gereken özelliklere ve liyakata sahip olup olmadıklarını izler ve onları bu konuda eğiti. Haudenosaunee liderlerinin bu şekilde doğmadığı, yetiştirildikleri söylenir.
Kabile Reisi, ömürlük olarak seçilir ve görevden ancak liyakat, hastalık ve ölüm sebebiyle alınır.
IROKUA
Irokua ismi Kuzey Amerika’nın Doğu Woodlans kısmına (Büyük Göller ve St. Lawrence Nehir Vadisi bölgeleri) yerleştirilmiş Kanien’kehá:ka (Mohawk), Oneida, Onondaga, Cayuga, Seneca, Tuscarora, Huron, Susquehannock (Kuzey Irokua), and Cherokee (Güney Irokua) yerlilerini kapsıyor. Irokualar, İlk-Irokualar ile ortak bir soy, sosyal yapılanma, ekonomi, ruhsal inançlar ve lehçeye sahipler.
Irokua adı çoğunlukla Haudenosaunee ya da, Kanien’kehá:ka (Mohawk), Oneida, Onondaga, Cayuga, Seneca ve daha sonra daTuscaroralardan oluşan bir siyasi birlik olan “Irokua Konfederasyonu” ile eş anlamda kullanılır.
KAIANERE’KÓ:WA – BÜYÜK BARIŞ YASASI
Sıklıkla Büyük Barış Yasası olarak tercüme edilen Kaianere’kó:wa, Haudenosaunee Konfederasyonu’nun anayasasıdır. Bu öğretiler, beş Irokua halkını barış ve gücün habercisini temel alarak birleştiren temel prensiplerin önemini belirtiyor. Kaianere’kó:wa ayrıca uzlaşma oluşturma yoluyla erişilen karmaşık bir fikir oluşturma metodolojisi sağlıyor.
1987’de, Birleşik Devletler Meclisi’nin bir alt komitesi Haudenosaaunee Konfederasyonu ve Büyük Barış Yasası’nın Birleşik Devletler Anayasası’ndaki etkisini resmi olarak doğruladı.
KANIEN’KEHÁ:KA (MOHAWK)
“Çakmaktaşı İnsanları” anlamına gelen Kanien’kehá:ka, kuzeyde Mohawk Nehri Vadisi’nden St. Lawrence Nehri Vadisi’ne uzanan bölgede geleneksel bir yaşam süren yerlilerdir, bu coğrafik bölge ise günümüzde New York, batı Vermont and kuzey Quebec olarak bilinen yerdir.
Kanien’kehá:ka binlerce yıl önce Haudenosaunee – Uzun evin İnsanları adlı bir birlik veya konfederasyon kurmuş olan Oneida, Onondaga, Cayuga ve Seneca halkları ile birleşti. Ayrıca Haudenosaunee Fransızlar tarafından Irokua ve 1722’de Tuscarora halkını vatandaşlığına kabul edecek olan İngilizler tarafından da Altı Halk Konfederasyonu olarak bilinirdi.
Hollandalılar tarafından çirkin bir kızılderili sözcüğü olan ve yamyam anlamına gelen Mohawk olarak adlandırılan Kanien’kehá:ka, Seneca halkı ile birlikte Haudenosaunee Konfederasyonu’nun sembolik Uzun Ev’inin girişini koruma sorumluluğuna sahip oldukları için “Doğu Kapısının Koruyucuları” olarak bilinirler. Doğudaki stratejik coğrafi konumundan dolayı Kanien’kehá:ka, Konfederasyon adına Avrupalılar ile diplomatik ve ekonomik ilişkiler kuran ilk Haudenosaunee halkıydı.
ONEIDA HALKI
“Dikili Taşın İnsanları” anlamına gelen Oneida halkı Haudenosaunee Konfederasyonu’nun üyelerinden biridir. Oneida ve Cayuga halkları Haudenosaunee Büyük Konseyi’nin Genç Kardeşleri olarak kabul edilir.
ONONDAGA HALKI
“Tepelerin İnsanları” anlamına gelen Onondaga halkı Haudenosaunee Konfederasyonu’nun üyelerinden biridir. Merkez olarak Irokua halkı ile iç içe olarak kurulmuştur ve Onondaga halkı, Haudenosaunee Konfederasyonu’nda ateştutucu ya da “başkent” görevi görür.
ROTIIÁ:NER – ŞEFLER
Rotiiá:ner (çoğul), Roiá:ner (tekil) genelde şefler olarak tercüme edilir. Her şef birliğin kurucularının isimleri ile adlandırılır. Bu liderler Haudenosaunee Büyük Konseyi’nde kendi kabile ve halklarını temsil ederler. Şefler aynı zamanda kendi halkları içinde de liderlik görevini yürütürler. Her şef, bu herediter görev için yeterince uygun olup olmadıklarını ölçmek için bazı özel kriterler kullanan kabile reisi tarafından seçilir.
Bir şef göreve ömürlük olarak getirilir ve görevi ancak liyakat, hastalık ya da ölüm sebebiyle son bulur.
SENECA HALKI
“Büyük Tepenin İnsanları” anlamına gelen Seneca halkı Haudenosaunee Konfederasyonu’nun üyelerinden biridir. Coğrafi olarak Haudenosaunee Konfederasyonu’nun batı ucunda kurulmuş olan Seneca, “Batı Kapısının Koruyucuları” olarak adlandırılır ve Haudenosaunee bölgesinin doğu girişini korumaktan sorumludur.
TUSCARORA HALKI
“Kenevir Yetiştiriciler” anlamına gelen Tuscoraro halkı Haudenosaunee Konfederasyonu’nun üyelerinden biridir. Aslen Kuzey Carolina’dan olan Tuscarora kuzeye doğru göç etmiş ve bunun sonucunda 1714-1722 yılları arasında Haudenosaunee tarafından kabul edilmiştir. Bundan sonra Haudenosaunee, Altı Halk Konfederasyonu olarak adlandırılmaya başlamıştır.
